İqtisadçı alim, Samir Əliyev qeyri-neft sektorunun axsamasının səbəblərini göstərib və həll yolları təklif edib.
Neftin ucuzlaşdığı bir vaxtda qeyri-neft sektorunun iqtisadiyyata dəstək verə bilməməsinin ağır nəticələri yaşayırıq. Qeyri-neft sektorunun inkişafının əsas lokomotivi ixracın gücləndirilməsi ola bilər. Ancaq xarici ticarətdə bu istək hələki reallıqdan çox uzaqdır.
Gömrük Komitəsinin 7 aylıq statistik məlumatlarına görə, ixracda qeyri-neftin payı 13%-ə yüksəlib. Halbuki uzun müddət bu göstərici 7%-dən çox olmayıb. Qeyri-neftin ilk baxışdan artım kimi görünən payı əslində həcmcə azalıb. Yəni 2014-cü ilin yanvar-iyul aylarında qeyri-neft sektorunun ixracı $991 milyon dollar olduğu halda bu ilin müvafiq dövründə $4 milyon azalaraq $987 milyona düşüb. Qeyri-neftin payının artması isə neft sektorunun ixracının 2 dəfəyədək azalması ilə bağlıdır.
Ümumən götürdükdə xarici ticarətin vəziyyəti gekdikcə pisləşir. 7 aylıq nəticələrə görə, müsbət saldo azalır və ixracla idxalın artıq “görüşmək” ehtimalı da artır. 2014-cü ilin 7 ayında ixrac ixdaldan 2,7 dəfə çox olduğu halda bu ilin müvafiq dövründə üstünlük 41.5%-ə enib. Yəni ixrac $13,3 milyarddan $7,5 milyarda düşüb, idxal isə $4,9 milyarddan $5,3 milyarda qalxıb. Yanvar-iyul aylarında müsbət saldo $8,4 milyarddan $2,2 milyarda düşüb.
İxracın azalmasının əsas səbəbi təbii ki, neftin dünya bazarlarında ucuzlaşmasıdır. Ötən ilin 7 ayı ilə müqayisədə xam neft ixracı dəyər ifadəsində 43,6%, neft məhsulları 40,3%, təbii qaz 31,8% azalıb. Ancaq azalma qeyri-neft sektorunda da baş verib. Yeyinti məhsullarından çay ixracı 43,7%, bitki və heyvan mənşəli piylər və yağlar 30,3%, şəkər 7,4%, spirtli və spirtsiz içkilər 32,3% azalıb. Sənaye məhsullarından isə plastmassa və onlardan hazırlanan məmulatlar 19%, gön və aşılanmış dəri 36,9%, qara metallar 43,7% azalıb. Yeganə artım meyvə-tərəvəzdə (0,8%), kimya sənayesi məhsulları (66,9%) və alüminium məmulatlarında (10,85%) qeydə alınıb.
Azərbaycanın ixracında MDB ölkələrinin mövqeyi bu il pisləşib və ümumilikdə 43% azalma olub. Rusiyaya ixrac 40%, Belarusa 51,4%, Qazaxıstana 63%, Qırğızıstana 84%, Özbəkistana 70%, Ukrayna 65% azalıb. Azalma Avropa İttifaqında da baş verib və bunun əsas səbəbi neftin ucuzlaşmasıdır.
